C-k Flotylla Rzeczna 4 Armii
Oficjalna nazwa: K.u.k. Flussflotille der 4. Armee. W dokumentach spotyka się też nazwę K.u.k. Bugflotille. Ta ostatnia nie oddaje pełnego obszaru działania flotylli.
Była najmniejszą flotylla rzeczną Austro-Węgier i do dzisiaj jest najmniej zbadaną ze wszystkich austriackich flotylli. Zapomniana i niezauważona przez historyków; jej obecność przypomniał światu po raz pierwszy dopiero 20 lat po I wojnie św. historyk poczty wojskowej Martin Szekeres. Nadal pozostaje poza zasięgiem zainteresowań “mainstream” badaczy historii austriackiej MW.
Wprowadzenie
Wiosenna ofensywa w 1915 r. zapoczątkowana na południu Polski przez wojska niemieckie i austro-węgierskie pod Gorlicami wsparta uderzeniem wojsk niemieckich z Prus Wschodnich zmusiła Rosjan do odwrotu i wycofania się z terenów Królestwa. Rosjanie realizując plan Germania wycofali się na linię Bugu, by po krótkich walkach oddać twierdze w Brześciu Litewskim (25/26.08.1915)i wycofać się na drugą linie obrony przechodzącą przez mokradła poleskie. Pod koniec września 1915 r. linia frontu wschodniego ustabilizowała sie na linii przebiegającej od Rygi na południe przez Düneburg, Baranowicze, Pińsk, Dubno, aż do Czerniowiec. Na Polesiu, w rejonie rzek Piny i Prypeci pozycje zajmowała niemiecka Grupa Armijna pod dowództwem gen. Lisingena, zaś na południe, odcinek frontu rozciągający się od Czartoryska do Dubna, objęła C-k 4 Armia dowodzona przez Arcyksięcia Józefa Ferdynanda (pochodzący z toskańskiej lini Habsburgów). Na terenach zajętych przez 4 armię znajdowały się następujące rzeki: górny Bug, Turja (dopływ Prypeci), Stochod (dopływ Pryypeci) oraz Styr, również zasilający Prypeć.
Warunki żeglugowe na rzekach znajdujących się w rejonie działania 4 Armii
.
Bug: żeglowny od ujścia rzeki Raty, znajdujące się na 693 km (uwaga: kilometry liczone są od ujścia rzeki, nie od źródeł), powyżej Dorohuska (508 km), aż do Wisły
Turja , dopływ Prypeci– spławna dopiero od Kowla, znajdującego się już poza zasięgiem działania armii austriackiej.
Stochód, dopływ Prypeci - spławny od Hruszówna (89 km) –głębokość 0.7 m.; od Lubieszowa (15 km), w czasie pokoju stała komunikacja statkami pasażerskimi do Pińska.
Styr, dopływ Prypeci -spławny od Beresteczka (379 km); żeglowny od Łucka (252 km), gdzie znajdowała się przystań dla statków pasażerskich; Rożyszcze (213 km) –przystań skąd w czasach pokojowych kursowały statki pasażerskie do Łucka i Kołek; od Starych Koni (19 km) stała żegluga pasażerska do Pińska.
Uwaga: spławna oznacza, że można porzuszać się płaskodennymi łodziami i tratwami;
żeglowana- dostępna dla żeglugi dla motorówek i statków o zanurzeniu 60 cm lub więcej.
Flotylla
Brak infrastruktury w postaci rozwiniętej sieci dróg i kolei, oraz słynne wiosenne rozstopy na Polesiu spowodowały, że wiosną 1916 r. przystąpiono do formowania flotylli rzecznej, pracującej na potrzeby 4 armii. Na bazę dla flotylli operującej na Bugu wybrano niewielką miejscowość Dorohusk położoną 2 km od rzeki Bug, zaś dla flotylli operującej na Styrze, znajdującej się blisko linii frontu, miasteczko Rożyszcze, niedaleko Łucka, gdzie ulokowane było dowództwo 4 armii. O ich wyborze zadecydował fakt, że przez obydwie miejscowości przechodziła linia kolejowa Lublin – Kijów, co umożliwiało dowóz sprzętu i zaopatrzenia dla flotylli. W Dorohusku znajdowały się most kolejowy, który był w trakcie odbudowy albo został odbudowany w chwili powołania flotylli, po zniszczeniu go przez wycofujące się oddziały rosyjskie. Warte jest zanotowania, że nie istniała tam wcześniej żadna przystań dla statków.
Wg Szekeresa na dowódcę flotylli wyznaczono płk. Brescha, zaś jego zastępcą został płk. Burchardt. Tutaj mam pewne wątpliwości gdyż przeglądając korespondencję kpt. Mijo Philipovića (d-ca FW), spotkałem, że w początkowym okresie formowania flotylli, d-ca C-k Flotylli Wiślanej (K.u.k Weichsel Flotylle) podpisywał się jako również jako komendant flotylli na Bugu.
W przeciwieństwie do flotylli rosyjskich (i polskich) gdzie skład flotylli kompletowano z marynarzy, do flotylli wcielono żołnierzy z jednostek saperów i pionierów, z których sformowano Kompanię Żeglugi Rzecznej (Flussschiffahrtskompagnie-pisownia austriacka). Kompania otrzymała numer 4 (numery od 1 do 3 miały kompanie żołnierzy przydzielonych do flotylli wiślanej).
Na polecenie Kriegsministerium 4 lekkie motorówki o oznaczeniach A, B, C i D zostało przerzucone do do Dorohuska. Przypuszczam, że miało to miejsce dopiero w sierpniu 1916 r. kiedy oddział wydzielony flotylli 4 armii przybył do Krakowa. W tym czasie motorówki zostały poddane remontowi w Krakowie i stocznia flotylli wiślanej w Krakowie w sierpniu 1916 r. nosiła drugą nazwę K.u.k. Flotillenwerft der 4 .Armee, co umożliwiało wysyłanie bezpłatnej korespondencji żołnierzom oddziału.
Kriegsministerium, w którego gestii leżał przydział motorówek całej dla armii i floty, zarządził również przekazanie nowej flotylli ciężką motorowkę "Ob der Enns", która wchodziła w skład C-k FW. Udało się to zrealizować rok później, kiedy w bazie flotylli w Dorohusku zamontowano odpowiedni dźwig.
Mimo, że żołnierze i kadra flotylli rekrutowała się z wojsk inżynieryjnych, flotylla formalnie uznana była za część Marynarki Wojennej Austro-Węgier, choć operacyjnie podlegała dowództwu 4 Armii. Stąd jednostki flotylli miały prawo podnosić banderę MW. Przez pewien czas żołnierze zmuszeni byli do noszenia mundurów MW.
Flotylla przejęła porzucony sprzęt rosyjski i na Bugu weszła w posiadanie niewielkiego parowca o nazwie "Słucz", który po remoncie otrzymał nazwę "Kaiser". Brak danych uniemożliwia ustalenie jaki dokładnie sprzęt zasilił stan flotylli. Niemniej, już w kwietniu w Rożyszczu działała stocznia flotylli pod nazwą K.u.k. Flotillenwerft Rożyszcze. Styr, poniżej Rożyszcza był rzeką, przez która przebiegała linia frontu i tam też od września 1915 r. działała I Brygada Legionów Polskich, do której w krótce dołączyły dwie następne. Fakt, że stocznię uruchomiono zanim jeszcze dotarły do flotylli jednostki z FW pozwala mi przypuszczać, że było duże zapotrzebowanie na płaskodenne jednostki pływające (galary) pozwalające na transport sprzętu i zaopatrzenia po rzece Styr. Przypuszczam, że w Dorohusku również uruchomiono stocznię, na co wskazuje zdjęcie "Kaisera" podczas remontu na brzegu, mimo braku oficjalnego dokumentu potwierdzający ten fakt.
Ofensywa Brusiłowa, która rozpoczęła się 4 lipca na pozycje 4 armii, zastała flotyllę jeszcze w trakcie formowania. Żadne jednostki plywajace z Wisły jeszcze nie dotarły do flotylli. Strategicznym celem Rosjan było zdobycie Kowla, które nie zostało zrealizowane z powodu braku wsparcia armii rosyjskiej zajmującą pozycję na północy od Brusiłowa, w rejonie Pińska. Pozwoliło to Niemcom przerzucić jednostki z rejonu Prypeci i Piny dla wsparcia cofających się oddziałów 4 armii. Ofensywa została zatrzymana, ale Rosjanie przeszli Styr i zdobyli Łuck. W rezultacie front oparł się na wiele miesięcy o rzekę Stochód.
Traktat pokojowy w Brześciu Litewskim podpisany 3 marca 1918 r. między państwami osi i Rosją Sowiecką spowodował wycofanie oddziałów rosyjskich z Ukrainy. Mało jest informacji z tego okresu, choć wiadomo, że flotylla znów wróciła do swojej bazyw Rożyszczu. Niemniej w tym czasie flotylla powiekszyła o 4 kompanie żeglugi rzecznej, które otrzymały numery od 5 do 8. Wiadomo jest, że 1 marca 1918 r. wg informacji podanej na forum rosyjkim, Niemcy weszli do opuszczonej bazy rosyjskiej Flotylli Pińskiej w Mozyrzu. Pozostaje pytanie, Niemcy, czy Austriacy ? Wyglada na to, że ani jedni, ani drudzy, nie byli zainteresowani przejęciem uruchomionego sprzętu. Ale czy na pewno ?. Bartlewicz w swoim opracowaniu na stronie 19 podaje, że Polacy znaleźli w Rożyszczu 14 motorówek bez silników i Departament do Spraw Morskich zwrócił się w tej sprawie do Naczelnego Dowództwa WP w celu wysłania specjalnej komisji do ich zbadania. Być może materiały z CAW pozwolą ustalić ich austriackie numery (lub rosyjskie nazwy) oraz dane techniczne.
Poniewaz nie istnialo zagrożenie ze strony oddziałów Armii Czerwonej, zmieniło się zadanie flotylli. Wzrost ilości kompanii żeglugowych był ściśle związany z tragiczną sytuacją żywnościową w cesarstwie. Stąd wywóz żywnosci i płodów rolnych miał nadrzędne znaczenie latem 1918 r. Brak jest informacji o sprzęcie z tego okresu, niemniej
W listopadzie 1918 r. flotylla przestała istnieć, oddziały porzuciły sprzęt, zaś żołnierze powrócili do swoich miejsc zamieszkania.
źródła:
1. S. Danielski i dr. M. Kamieński "The Forgotten Flotilla. The Postal History of the Austro-Hungarian 4th Army River Flotilla". Postal History Journal. No. 115, October 1999. USA.
2. M. Szekeres "Die unterschlagene Bugflotille". Donaupost. No. 12, 1938. Austria.
3. J. Bartlewicz- Flotylla Pińska.
4. materiały własne
Jefe
Rozumiem, że to nie był Twój referat i nie wypada Ci podawać informacji przed jego publikacją. Przebieram więc nogami i czekam nieciepliwie na publikacje, mając cichą nadzieję, że bedzie z nim Twój artykuł oraz Łukasza Ulatowskiego 