Ponizej podaje to co udalo mi sie otworzyc na temat kutrow opancerzonych carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci:
Kutry opancerzone typu „N” 1916 (lub 1915)
Notka: Greger używa oznaczenie typ BK (od бронекатер)
Wprowadzenie
Pod koniec 1914 r. carscy generałowie oceniając sytuację militarną, gdzie front przebiegał wzdłuż rzeki Wisła, Bóbr-Narew oraz Niemen, doszli do wniosku, że armie na froncie zachodnim potrzebują flotylle złożone z uzbrojonych i opancerzonych kutrów zdolnych realizować wyznaczone zdania bojowe. Tymczasem powstałe na początku wojny flotylle rzeczne złożone z zarekwirowanego przypadkowo cywilnego sprzętu wykazały niewielką wartość wojskową i nie były zdolne do przeprowadzania żadnych poważniejszych zadań wojskowych. W styczniu 1915 r. Wydział Techniczny armii carskiej podjął się opracowania planów uzbrojonych kutrów dla flotylli rzecznych mających współpracować z wojskami lądowymi na froncie zachodnim.
Projekty jednostek dla flotylli rzecznych armii zostały przedstawione wyższemu dowództwo armii 6 czerwca 1915 r., i w krótkim czasie zostały wdrożone do realizacji. W międzyczasie ofensywa niemiecko-austriacka poprowadzona latem 1915 r. spowodowała wyparcie armii rosyjskiej poza granice etnicznej Polski, na linię Dźwiny i Prypeci, w rejon Polesia, gdzie sprawa flotylli rzecznych stała się niezwykle pilna z powodu słabo rozwiniętej sieci dróg i kolei, zaś sam rejon uchodził za największe bagna i mokradła w Europie.
Większość zamówień na budowę specjalnych kutrów na potrzeby armii zlecono stoczniom i zakładom na terenach Rosji. Z braku mocy produkcyjnych w Rosji oraz dostępu do odpowiednich technologii jedno z zamówień na wykonanie 18 kutrów opancerzonych typu „N” złożono w amerykańskiej firmie Mullins Manufacturing Company z Salem, w stanie Ohio. Dzisiaj ten wybór może budzić zdziwienie gdyż firma znana była raczej z produkcji wiktoriańskich ornamentów architektonicznych, posągów i pomników, oraz setek różnego rodzaju blaszanych wytłoczek (tłoczonych prasą hydrauliczną na zimno) w tym elementów dla budynków, kuchni, samochodów, a po Wielkiej Wojnie, również dla samolotów, niż produkcji łodzi motorowych. Tymczasem już w latach 1890-ych w dość przypadkowych okolicznościach Mullins Manufacturing Co. rozpoczęła produkcję łodzi wiosłowych i motorowych, których kadłuby tłoczono z blach stalowych i aluminium, i w krótkim czasie stała się potentatem światowym w produkcji małych jednostek pływających dla celów rekreacyjno-sportowych.
Firma przyjęła zamówienie pomimo, że nie miała wcześniejszych tradycji w produkcji dla wojska. Co mogła zaoferować: to ponad 20-letnie tradycje w budowie małych łodzi, dostęp do producentów nowoczesnych silników spalinowych i benzynowych oraz, co najważniejsze, znajomość technologii masowej produkcji, która było domeną uwczesnego przemysłu amerykańskiego.
W pierwszej połowie 1916 r. 18 kutrów zostało dostarczonych do Władywostoku, skąd przewiezione je koleją do Piotrogrodu. Zamiast nazw kutry otrzymały numery od 1 do 18 i oficjalna nazwa dla tej klasy była „BK”- od „бронекатер” (kuter opancerzony). Pierwsza wysyłkę 4 kutrów (Nr. 8, 9, 10, 11) po uzbrojeniu odprawiono 26 maja 1916 r. wraz z obsadą w składzie 2 oficerów i 54 żołnierzy dla flotylli operującej na Dźwinie i podporządkowanej 5 armii, które przybyły Dźwińska 29 maja 1916 r. Dwa kutry (Nr. 1 i 16) pozostały w Piotrogrodzie, przekazane batalionowi pionierów do szkolenia. Pozostałe 12 kutrów dowieziono w okresie od 26 maja do 11 czerwca do Mozyrza, głównej bazy carskiej Flotylli na Prypeci. Pomimo, że na temat działalności flotylli carskich istnieje ogromna luka i wygląda, że historia rosyjskich flotylli z tego okresu została praktycznie wymazana z historii i pamięci narodu, możemy przypuszczać, że bezpośrednią przyczyną wysłania 12 z 18 uzbrojonych motorówek na Prypeć była rozpoczęta 4 czerwca ofensywa wojsk rosyjskich, która przeszła do historii jako ofensywa Brusiłowa, od nazwiska dowódcy Frontu Południowo-zachodniego. W rejonie Wołynia natarcie wojsk rosyjskich poprowadzono na pozycje 4 armii austro-węgierskiej zajmujące tereny wzdłuż rzeki Styr (dopływ Piny), na południe od Pińska. Ofensywa przełamała pozycje austriackie i wyparła Austriaków poza Styr, zajmując przy tym bazę C-k flotylli rzecznej w Rożyszczu nad Styrem, gdzie znajdowała się również stocznia flotylli. Ofensywa po początkowych sukcesach zatrzymała sie z powodu braku współdziałania rosyjskiej grupy armijnej pod dowództwem gen. A. Everta,zajmujące pozycje na północ od Brusiłowa i która miała atakować pozycje niemieckie w rejonie Pińska.
Niestety brak informacji jaką rolę w tych walkach odegrała carska Flotylla na Prypeci, której największą potencjał bojowy stanowiły świeżo przybyłe kutry. Znamienny jest fakt, że w tym czasie tylko na 3 kutrach zamontowano w kokpicie dodatkowo po jednym działku 37 mm typu Hotchkiss z pojedynczą lufą, co wskazuje na pośpiech w dostawie sprzętu dla flotylli. Można też się domyslać, że planowano wykorzystać je na nieuregulowanej rzece Styr, na której działała Austro-Węgierska flotylla rzeczna 4 armii. W listopadzie 1916 r. kiedy w związku z nadchodzącą zimą sezon żeglugowy zamarł na Polesiu, wszystkie opancerzone kutry zostały przewiezione koleją na Dunaj do Reni w Rumuni (dzisiaj należy do Ukrainy), która przystąpiła do wojny po stronie Rosji i gdzie sezon żeglugowy był dłuższy. Tam przebywały aż do początku roku 1917. Następnie powróciły na Dniepr.
Przejęcie władzy przez bolszewików i wojna domowa spowodowała demoralizację oddziałów rosyjskich, które porzucały swoje stanowiska. Zajęcie Mozyrza w marcu 1918 r. przez Niemców wskazuje, że w listopadzie 1917 r., jak co roku, tabor pływający flotylli został wyciągnięty na brzeg w związku z nadchodzącą zimą. Wygląda na to, że ani Niemcy ani Austriacy, którzy wrócili ponownie na Styr, nie wykorzystali porzuconych jednostek rosyjskich (?). W styczniu 1919 r. wojska sowieckie pojawiły się na terenach Polesia i sprzęt pływający dawnej flotylli carskiej w Mozyrzu został przez nich podany ocenie pod kątem wykorzystania w działaniach na Dnieprze. Większość sprzętu pływającego została wcielona do sowieckiej flotylli na Dnieprze, która zajęta była oczyszczaniem terenów naddnieprzańskich z oddziałów ukraińskich (ataman Striuk, Zieleneny) oraz walkami z flotyllą rzeczną gen. Denikina. Pojawienie się w na początku 1919 r. armii polskiej oraz jej niewielkiej flotylli rzecznej na Polesiu nie wywołało specjalnej reakcji ze strony sowieckiej, dopiero postępy wojsk polskich zmieniło diametralnie sytuację, ale temat ten już był wcześniej poruszany na forum.
Pragnę zwrócić uwagę, że po zajęciu w marcu 1920 r. przez wojsko polskie Mozyrza, Narowli, Jurewicz i Barbarowa, gdzie znaleziono duże ilości taboru w postaci statków i motorówek odstawione na zimę, do polskiej Flotylli Pińskiej wcielono 3 motorówki, które sklasyfikowano jako „motorówki bojowe” MBI, II i III (w literaturze spotyka się również oznaczenia MB1, 2, i 3). Na rosyjskim forum odnalazłem intrygującą (ale niepotwierdzoną) informację, że MBII było kutrem opancerzonym Nr. 17. Stąd nie można wykluczyć, że i pozostałe motorówki bojowe (MNI i III) mogą mieć związek z kutrami opancerzonymi zbudowanymi w Stanach.
Poniżej pokusiłem się zestawić szczątkowe informacje do jakich dotarłem odnośnie kutrów zbudowanych w USA, które działały (podkreślam) w carskiej flotylli na Prypeci, a nie poźniej. W nawiasach znajdują się inicjały autora, na którym się oparłem.
Podsumowując kutry okazały się jednostkami bardzo użytecznymi i ich niewielkie wymiary pozwalały szybki przerzucanie i wykorzystywanie na różnych akwenach wodnych w zależności od zapotrzebowania. Warto w tym miejscu zacytować Gregera, który pisząc o nich podaje: „Uzbrojone standartowo w 1 ckm, niektóre z nich wyposażono w dodatkowe działo Hotchkissa 37 mm z krótką lufą (powinno być: pojedyncza lufą), co pozwalało im bezkarnie prześladować rzeczne parowce. Te małe jednostki z zapomnianych flotylli dostarczyły dużo informacji i doświadczenia Sowieckiej Marynarce, które zaowocowało później przy projektowaniu kanonierek w czasie II wojny światowej”.
Opis techniczny
Dane: dł. całk. -9,2 m, szer. 2,4 m, zan-0,6 m (w późniejszym okresie (lata 1919-20) zanurzenie wzrosło od 85 do 90 cm i przyczyną było zamontowane dodatkowego działa albo ckm oraz opancerzenia).
Wypornośc 6 ton, póżniej (1919-20) pełna wyporność oceniano na 10 ton (S).
Kadłub drewniany z prostą stewą dziobową, pozwalająca na taranowanie przeszkód, rufa z pawężą o niewielkim nachyleniu. Nadbudówka zajmująca blisko połowę długości kadłuba, na wierzchu której od przodu umieszczono okrągła wieżyczkę dla c.k.m. Wieżyczka obrotowa pozwalała na ostrzał tylko z przodu w zakresie 35 stopni od osi kutra. Nadbudówkę, jak i wieżyczka przykryto pancerzem z blachy ze stali chromowo-niklowej o grubości 6 mm, zaś burty o gr. 5 mm. Po obu stronach nadbudówki znajdowały się po dwa otwory dla strzelców.
Za nadbudówka znajdowała się wanna kokpitu, dochodząca do skrajnika rufowego. Sterowanie bezpośrednie prowadzono za pomocą rumpla z kokpitu (zdejmowalny), zaś w warunkach bojowych przy pomocy szturwału (stanowisko sternika mieściło się z przodu, pod nogami marynarza obsługującego ckm).
Napęd: 1 silnik benzynowy produkcji Sterling Engine Co. z Buffalo w stanie Nowy Jork o mocy 80-100 KM, napędzający przez przekładnię śrubę w wyprofilowanym tunelu w kadłubie, które dodatkowo chronione było ostrogą (ochrona śruby). Maks. pędkość 11 węzłów (20 km/h) (IC). Wg. Szirakadze wynosiła 7 węzłów, ale warto zwrócić uwagę, że w tym czasie (lata 1919-1921) zanurzenie wzrosło do 90 cm, co świadczy o dużym przeciążeniu, które wpłynęło na spadek prędkości. Silnik chłodzony wodą zaburtową, posiadał takie inowacje jak rozrusznik elektryczny zasilany z akumulatorow oraz prądnicę. Same silniki uważane były (i do dzisiaj są) za proste w naprawie i cieszyły się dużą niezawodnością. Niektóre z silników użyto do bicia rekordów predkości na wodzie.
Uwaga: istnieje duże zamieszanie wśród autorów odnośnie mocy silnika: Czernikow podaje raz 80 KM, następnie 85, Greger 80 lub 97 KM podkreślając przy tym, że źródła się różnią, Szirakadze podaje moc 100 KM. I co ciekawe, każdy z nich ma rację. Dla swoich silników firma Sterling podawała dwie moce np. 30 - 45 KM. Pierwsza wartość odnosiła się do mocy jaką silnik rozwijał przy np. przy 600 obrotów/min, zaś druga przy 900 obrotów /min (dane przykładowe wzięte z opisu silnika firmy-niemniej, nie jest potwierdzone, że ten właśnie silnik pracował na tych obrotach). Stąd moc zależała do zastosowanej przekładni. Można przyjąć, że moc silników wynosiła 80-100 KM i niewykluczone, że zastosowane przekładnie, które dostarczono wraz z silnikiem, pozwalały na używanie dwóch predkości. Ze źródeł wiemy, że przekładnie miały bieg wsteczny.
uzbrojenie standartowe : 1 ckm typu Maxim, kal.7,62 mm (wzór PM 1910).
dodatkowe uzbrojenie: początkowo tylko na 3 jednostkach (Nr. 3, 4 i 6) dodatkowe działko Hotchkissa, kal. 37 mm z jedną lufą zamontowane w kokpicie na podstawie. Później na Dunaju wyposażono w te działka pozostałe kutry. Na niektóre kutrach (kutry operujące na Dźwinie) zamiast działka zamontowano drugi ckm typu Maxim na podstawie Vickersa (produkcja brytyjska)
Obsługa: początowo 5 osób, później 7.
Przeznaczenie: zwiad, dozór, ochrona mostów i przepraw, holowanie, wysadzanie desantów i ataki na mosty npla.
Kutry wchodzące w skład carskiej Flotylli na Prypeci:
Nr 2 – Przywieziony koleją z Władywostoku, przez Piotrograd, do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przwieziony do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach kutrów zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC2). Później wrócił na Dniepr. Po zdobyciu Kijowa i okolic rzejęty przez Armię Czerwoną w lutym 1919 r. 16.03.1919 r. zmieniono nazwę na Ленин (Lenin). Wg Gregera w tym czasie oprocz KM uzbrojony był również w 1 działko kal. 37mm Hotchkissa (RG). Rozkazem z dnia 21.03 1919r. wraz z kutrami 1, 3, 4 i 5 wcielony do I brygady Sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej (S). 4.04.1919 r., po ukończeniu remontu w Kijowie, wszedł do służby (IC). W tym okresie brał udział w akcjach przeciwko ukraińskim oddziałom atamana Zielienego (IC2, S). W maju 1919 r. skierowany do tworzącej sie sowieckiej flotylli rzecznej na Prypeci, która powstała na bazie wcześniej sformowanej flotylli transportowej (JB), do walk z oddziałami polskimi (IC2). 27.06.1919 r. wraz z kutrem Nr. 5 uczestniczył w akacji na most w Osowiczach, znajdujący się w rękach polskich W sierpniu 1919r. walczył z wojskami Denikina w składzie 3 dywizjonu Ust-Dnieprowskiej flotylli operującej na dolnym Dnieprze (IC2). 16 września 1919 r. wraz kutrami Nr. 3 i 4 włączony do dnieprowskiej grupy Morza Czarnego (IC2). Wycofany ze służby w drugiej połowie 19 r. z powodu braku części (IC2). W czasie zimy 1919/20 przebywał w Homlu (IC2); wg (S) zimował w Kamience k. Łojewa. W kwietniu 1920 r. wraz kutrem Nr. 5 skierowany do południowej części flotylli na Dnieprze; przechodził remont w Jekatyrosławiu (poniżej Kijowa) (IC2). Od września 1920 r. wraz kutrami Nr. 3 i 4 uczestniczył w walkach na dolnym Dnieprze w wojskami białogwardzistów (IC2). W styczniu 1921 r. nastąpiła zmiana klasy z kutrów opancerzonych „BK” (od бронекатер) na „SKA” kutry strażnicze (сторoжевый катер), od tej pory oficjalna dezygnacja była SKA Nr. 2, SKA Nr. 3 i SKA Nr. 4 (IC2). 3.04.1925 r. wraz z kutrami Nr. 3 i 4 transfer do flotylli na Zachodniej Dźwinie; zmiana nazwy z SKA Nr. 2 na BKA Nr. 2 (IC3). Od jesieni 1925 r. do stycznia 1928 r. w składzie oddzielnego dywizjonu kutrów, składający się z BKA Nr. 2, BKA Nr. 3 i BKA Nr.4, z bazą w Witebsku (IC3). Od lutego 1928 r. ponownie w składzie flotylli dnieprowskiej; zmiana nazwy na D-2 (IC2). 21.03.1931 r. wchodząc w sklad Flotylli Dnieprzańskiej zmienił nazwę na BK 2, zaś 3.04.1939 na Nr 133 (IC2).
Nr. 3 – Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.05.-11.06.1916; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC2). W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC2). Na ros. forum Kordic.Borda podają, że wziął udział w akcji w Karłowskim kanale na Dunaju w nocy z 15 na 16.07.1917 w czasie, którego zatonał kuter Nr. 7 (K-B) (?).Później wrócił na Dniepr. Po zdobyciu Kijowa i okolic przez Sowietów przejęty przez Armię Czerwoną w lutym 1919 r. Rozkazem z dnia 21.03 1919r. wraz z kutrami 2, 4 i 5 wcielony do I brygady Sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej (S). 16.03.1919 r. otrzymał nową nazwę (brak dokładnej informacji, która nazwę: Украинец (Ukrainiec), Коммунист (Komunist) albo Карл Маркс (Karł Marks). Wg Gregera w tym czasie oprócz 1 KM uzbrojony był rownież w 1 działko Hotchikissa 37 mm. 26.06.1919 r. opuścił Kijów, skierowany do walki z oddziałami atamana Zielenego (S). 16.091919 r. wraz kutrami Nr. 2 i 4 włączony do dnieprowskiej grupy Morza Czarnego (IC2). W ramach Ust-dnieprowskiej flotylli wraz z kutrami Nr. 3 i 4 uczestniczył w desancie wojsk sowieckich w rejonie Alieszki- Gołaja Pristań. Na początku kwietnia 1920 r. wraz kutrem Nr. 1 przebywał w Homlu (IC2) na rzece Soż. Od września 1920 r. wraz kutrami Nr. 3 i 4 uczestniczył w walkach na dolnym Dnieprze w wojskami białogwardzistów (IC2). W styczniu 1921 r. nastąpiła zmiana klasy z kutrów opancerzonych „BK” (od бронекатер) na „SKA” kutry strażnicze (сторoжевый катер), od tej pory oficjalna dezygnacja była SKA Nr. 2, SKA Nr. 3 i SKA Nr. 4 (IC2). 3.04.1925 r. wraz kutrami Nr. 2 i 4 transfer do flotylli na zachodniej Dźwinie; zmiana nazwy z SKA Nr. 3 na BKA Nr. 3 (IC3). Od jesieni 1925 r. do stycznia 1928 r. w składzie oddzielnego dywizjonu kutrów, składający się z BKA Nr. 2, BKA Nr. 3 i BKA Nr.4, z bazą w Witebsku (IC3).Od lutego 1928 r. ponownie w składzie flotylli dnieprowskiej; zmiana nazwy na D-3 (IC). Od lutego 1928 r. ponownie w składzie flotylli dnieprowskiej; zmiana nazwy na D-2 (IC2). 21.03.1931 r. wchodząc w sklad Flotylli Dnieprzańskiej zmienił nazwę na BK 2, zaś 3.04.1939 na Nr 134 (IC2).
Nr. 4 – Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC2) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC2). Później wrócił na Dniepr. Po zdobyciu Kijowa i okolic przez Sowietów przejęty przez Armię Czerwoną w lutym 1919 r. 16.03.1919 r. otrzymał nową nazwę (brak dokładnej informacji, którą nazwę; mógł otrzymać nazwę: Украинец (Ukrainiec), Коммунист (Komunist) albo Карл Маркс (Karł Marks) (IC2). Wg Gregera w tym czasie oprócz 1 KM uzbrojony był również w 1 działko 37 mm Hotchkiss. Rozkazem z dnia 21.03 1919r. wraz z kutrami 1, 2, 3 i 5 wcielony do I brygady Sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej (S). 16 września 1919 r. wraz kutrami Nr. 2 i 3 włączony do dnieprowskiej grupy Morza Czarnego (IC2). Na początku kwietnia 1920 r. przerzucony na rzekę Berezynę do pomocy 16 Armii (IC2,S). Od września 1920 r. wraz kutrami Nr. 3 i 4 uczestniczył w walkach na dolnym Dnieprze w wojskami białogwardzistów (IC2). W styczniu 1921 r. nastąpiła zmiana klasy z kutrów opancerzonych „BK” (od бронекатер) na „SKA” kutry strażnicze (сторoжевый катер), od tej pory oficjalna dezygnacja była SKA Nr. 2, SKA Nr. 3 i SKA Nr. 4 (IC2). 3.04.1925 r. wraz z kutrami Nr. 2 i 3 transfer do flotylli na zachodniej Dźwinie; zmiana nazwy z SKA Nr. 4 (?) na BKA Nr. 4 (IC3). Od jesieni 1925 r. do stycznia 1928 r. w składzie oddzielnego dywizjonu kutrów, składający się z BKA Nr. 2, BKA Nr. 3 i BKA Nr.4, z bazą w Witebsku (IC3).Od lutego 1928 r. ponownie w składzie flotylli dnieprowskiej; zmiana nazwy na D-4 (IC2). ). 21.03.1931 r. wchodząc w sklad Flotylli Dnieprzańskiej zmienił nazwę na BK 2, zaś 3.04.1939 na Nr 135 (IC2).
Nr. 5, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC2) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko 37mm Hotchkiss (IC2). Później wrócił na Dniepr. Po zdobyciu Kijowa i okolic przez Sowietow przejęty przez Armię Czerwoną w lutym 1919 r. 16.03.1919 r. zmiana nazwy na Шевченко (Szewczenko) (IC2). Wg Gregera w tym czasie oprócz 1 KM uzbrojony był rownież w 1 działko Hotchikissa 37 mm. Rozkazem z dnia 21.03 1919r. wraz z kutrami 1, 2, 3 i 4 wcielony do I brygady Sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej (S). W dniach od 26 do 30.04.1919 wziął udział w walkach na Prypeci z oddziałami ukraińskimi atamana Zielenego (IC2, S). 21 maja 1919 r. skierowany na Prypeć do tworzącej się sowieckiej flotylli rzecznej Prypeci, która powstała na bazie wcześniej sformowanej flotylli transportowej (JB), do walk z oddziałami polskimi (S). 22.07.1919 r. brał udział w wypadzie na pozycje polskie pod Kaczanowiczami (S). 27.06.1919 r. wraz z kutrem Nr.2 uczestniczył w akacji na most w Osowiczach, znajdujący się w rękach polskich. W kwietniu 1920 r. . W kwietniu 1920 r. wraz kutrem Nr. 5 skierowany do południowej części flotylli na Dnieprze (S); przechodził remont w Jekatyrosławiu (poniżej Kijowa) (IC2).
Nr. 6, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC2) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC2). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S).
Nr. 7, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). W nocy z 16 na 17.07.1917 wysłany do przeprowadzenia zwiadu, zatonął na minie w Karłowskim Kanale (na Dunaju). Z załogi uratowała się tylko 1 osoba. Skreślony ze stanu 16.07.1917 r. (K-B)
Nr. 12, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S).
Nr. 13, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S).
Nr. 14, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S).
Nr. 15, Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S).
Nr. 17 Przywieziony koleją z Władywostoku przez Piotrograd do Mozyrza w okresie 26.V.-11.VI.1916 do; włączony do carskiej Flotylli Rzecznej na Prypeci. W listopadzie tego samego roku przetransportowany do flotylli dunajskiej, gdzie przebywał do 20 stycznia 1917 r. (IC) W tym czasie w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później wrócił na Dniepr. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. Jednostki te zostały w listopadzie 1918 r. przekazane Ukrainie (JB, potwierdzenie S). W w marcu 1919 r. wcielony do Sowieckiej Flotylli Dnieprzańskiej pod tym samym numerem (S, K-B). Nr. 17 wchodzący w skład sowieckiej flotylli na Dnieprze działal na północ od Kijowa. W czasie zimy 1919/20 dostał się w ręce Polaków i otrzymał nazwę MB2 (K-B, informacja niepotwierdzona przez innych autorów) (Przypisek autora: 6.03.1920 r. Polacy zdobyli w Narowli 10 łodzi motorowych i 3 z nich zostały wcielone do polskiej Flotylli Pińskiej pod nazwami MB1, 2 i 3 –uzbrojenie 1 ckm i 1 działko 37 mm Hotchkissa). 11.06.1920 r. został zatopiony wraz z drugą motorówką MB1 i statkiem pancernym P1(spalony) przez polską załogę niedaleko Wyszogrodu na Dnieprze (JBcz). 5.09.1920 r. przewieziony bez silnika koleją do Nikołajewa K-B). Rozebrany na części zapasowe dla innych jednostek (K-B).
Nr. 18 – Przywiezione w okresie 26.V.-11.VI.1916 do służby we flotylli pińskiej. W listopadzie 1916 r. do 20 stycznia we flotylli dunajskiej (IC). W tym czasie zostały w kokpitach zamontowano 1 działko Hotchkissa 37mm (IC). Później część z nich został ewakuowane na Dniepr. Prawdopodobnie od lata do jesieni 1917 r. pływał na Pinie. Na początku 1918 r. sześć kutrów zostało zdobyte przez wojska niemieckie. W połowie lutego 1918 r. ewakuowany (przez Niemców- dop. autora) wraz z innym kutrem barką z Ismaila do Odessy (K-B). Na początku 1919 r. na molu w Odessie stał podobny kuter (K-B). Wg. Czernikowa 4 kutry znajdowały się w Terespolu (1 firmy Bega i 3 produkcji amerykańskiej) (K-B). We flotylli białych w Czerkasach nosił nazwę BK 16. Wiosną 1919 r. przebywał w Nikołajewie. Jesienią 1920 porzucony przez białych w Kercz (Krym) (K-B). Od 9.1.1921 r. w grupie kierczenskiej sowieckiej Flotylli Morza Azowskiego. Od Marca do czerwca 1921 r. MT22, przekazany Armii Czerwonej. Od lipca 1921 zmiana nazwy na Nr. 42; zaś 1922 r. na Azowiec (Азовец) (K-B). Od 14.2.1922 r. przechowywany w składzie w Sewastopolu (K-B). 29.4. 27 r. skierowany do rozbiórki (k-B).
Źrodła:
1. I. Czernikow- Russkije Riecznyje Flotilii za 1000 let. Rozdziały: Nr. 15 – Riecznyje korabli wojennowo wiedomstwa, Nr. 19-Pinskaja Flotilija
2. I. Czernikow- Riecznoj flot wojennowo wiedomstwa 1915-1917 goda. (artykuł)
3. I. Czernikow – W dymy morskich srażenij. (artykuł)
4. R. Greger – Fighting Motor Boats of the Russian Army. Eastern Europe 1915-1920. Warship International
5. Szirokadze - Wielikaja riecznaja wojna 1918-1920. Moskwa 2006
6. internet, rosyjskie forum dyskusyjne
http://kortic.borda.ru
Jefe
